Olanzapine/samidorphan…ยาสูตรผสมสำหรับรักษาโรคจิตเภท (schizophrenia) และโรคอารมณ์สองขั้ว (bipolar disorder)

Olanzapine เป็นยาบำบัดโรคจิตในกลุ่ม atypical antipsychotics มีใช้มานานแล้วราว 25 ปี ใช้รักษาโรคจิตเภท (schizophrenia) และโรคอารมณ์สองขั้วประเภท 1 (bipolar I disorder) ผลไม่พึงประสงค์ที่พบได้บ่อย ได้แก่ น้ำหนักตัวเพิ่ม, metabolic syndrome, การเคลื่อนไหวผิดปกติ, เวียนศีรษะ, อ่อนล้า, ท้องผูกและปากแห้ง การที่ยาทำให้น้ำหนักตัวเพิ่มและเกิด metabolic dysfunction จะเพิ่มความเสี่ยงต่อการเป็นโรคเบาหวานแบบที่ 2 ขณะนี้แม้จะยังไม่ทราบกลไกที่ชัดเจนในการที่ยาทำให้น้ำหนักตัวเพิ่มแต่เชื่อว่าอาจเกี่ยวข้องกับ opioid system ซึ่ง opioid agonist เพิ่มการบริโภคอาหารและทำให้น้ำหนักตัวเพิ่ม ยาที่เป็น opioid antagonist จึงน่าจะมีบทบาทในการลดผลไม่พึงประสงค์ดังกล่าว ยาที่ได้รับความสนใจในการนำมาใช้ลดผลไม่พึงประสงค์เรื่องน้ำหนักตัวเพิ่มของ olanzapine คือ samidorphan ยานี้มีโครงสร้างคล้าย naltrexone ออกฤทธิ์เป็น antagonist ที่ μ-opioid receptor (เป็น partial agonist ที่ kappa-opioid receptor และ delta-opioid receptor) มีการศึกษาเพื่อนำยานี้มาใช้รักษา major depressive disorder และภาวะผิดปกติทางจิตชนิดอื่น ๆ แต่ยังไม่มีการนำมาใช้ประโยชน์ดังกล่าว นอกจากนี้มีผลการศึกษาในสัตว์ทดลองและการศึกษาทางคลินิกที่พบว่า samidorphan ช่วยลดผลไม่พึงประสงค์ของ olanzapine เกี่ยวกับน้ำหนักตัวเพิ่มและ metabolic dysfunction จึงมีการพัฒนายาสูตรผสมคือ olanzapine/samidorphan และเมื่อเร็ว ๆนี้ยาสูตรผสมดังกล่าวได้รับอนุมัติแล้วในบางประเทศเพื่อใช้รักษาโรคจิตเภทและโรคอารมณ์สองขั้วประเภท 1 (ตามข้อบ่งใช้ olanzapine) โดยใช้ในผู้ใหญ่ อาจใช้ยาสูตรผสมแบบเดี่ยวหรือให้เสริม lithium หรือ valproate ยาสูตรผสมนี้ผลิตในรูปยาเม็ดที่มีตัวยา olanzapine/samidorphan ในปริมาณ 5/10, 10/10, 15/10 และ 20/10 มิลลิกรัม (มี samidorphan 10 มิลลิกรัมในทุกความแรง) ใช้ในขนาดยาเช่นเดียวกับ olanzapine หากใช้รักษาโรคจิตเภทเริ่มด้วย 5/10 มิลลิกรัมหรือ 10/10 มิลลิกรัม ขนาดที่แนะนำเพื่อควบคุมอาการคือ 10/10 มิลลิกรัม ถึง 20/10 มิลลิกรัม (สูงสุดไม่เกิน 20/10 มิลลิกรัม) รับประทานวันละ 1 ครั้ง หากใช้รักษาโรคอารมณ์สองขั้วประเภท 1 เริ่มด้วย 10/10 มิลลิกรัมหรือ 15/10 มิลลิกรัม ขนาดที่แนะนำเพื่อควบคุมอาการคือ 5/10 มิลลิกรัม ถึง 20/10 มิลลิกรัม (สูงสุดไม่เกิน 20/10 มิลลิกรัม) รับประทานวันละ 1 ครั้ง และหากให้เสริม lithium หรือ valproate เริ่มด้วย 10/10 มิลลิกรัม ขนาดที่แนะนำเพื่อควบคุมอาการคือ 10/10 มิลลิกรัม ถึง 20/10 มิลลิกรัม (สูงสุดไม่เกิน 20/10 มิลลิกรัม) รับประทานวันละ 1 ครั้ง

การศึกษาที่นำมาสนับสนุนประสิทธิภาพของยาสูตรผสม olanzapine/samidorphan เป็นการศึกษาในผู้ป่วยผู้ใหญ่ที่เป็นโรคจิตเภทจำนวน 2 การศึกษา ใน Study 1 เป็น randomized, double-blind, placebo- and active-controlled study แบ่งผู้ป่วยแบบ 1:1:1 เพื่อให้ olanzapine/samidorphan (10/10 มิลลิกรัม หรือ 20/10 มิลลิกรัม, n=132), olanzapine (10 หรือ 20 มิลลิกรัม, n=132) หรือยาหลอก (n=133) ให้ยาหรือยาหลอกวันละ 1 ครั้งเป็นเวลา 4 สัปดาห์ ประเมินผลในการรักษาของยาสูตรผสมเทียบกับยาหลอก (ไม่ได้เทียบกับ olanzapine) โดย primary endpoint ประเมินด้วย Positive and Negative Syndrome Scale (PANSS) total score (ใช้ประเมินอาการผู้ป่วยโรคจิตเภท มี 30-210 คะแนน หากคะแนนมากแสดงถึงอาการไม่ดี) และ secondary endpoint ด้วย CGI-S score (ใช้ประเมินอาการป่วยที่เป็นอยู่ คะแนนจาก 1 ซึ่งปกติ ถึง 7 ซึ่งป่วยมาก) ผลการศึกษาพบว่าในสัปดาห์ที่ 4 ผู้ป่วยในกลุ่มที่ได้รับยาสูตรผสมมีอาการดีขึ้นมากกว่ากลุ่มยาหลอกอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติไม่ว่าจะประเมินด้วย PANSS total score และ CGI-S score นอกจากนี้การใส่ยา samidorphan ไม่ได้รบกวนประสิทธิภาพของ olanzapine ส่วนใน Study 2 ประเมินผลด้านการมีน้ำหนักตัวเพิ่มขี้นโดยเปรียบเทียบยาสูตรผสมกับ olanzapine ในการรักษาผู้ป่วยผู้ใหญ่ที่เป็นโรคจิตเภท แบ่งผู้ป่วยแบบ 1:1 เพื่อให้ olanzapine/samidorphan (10/10 มิลลิกรัม หรือ 20/10 มิลลิกรัม, n= 266) หรือ olanzapine (10 หรือ 20 มิลลิกรัม, n=272) เป็นเวลา 24 สัปดาห์ พบว่ากลุ่มที่ได้รับยาสูตรผสมมีน้ำหนักตัวเพิ่มขี้นน้อยกว่ากลุ่มที่ได้รับ olanzapine อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ส่วนการศึกษาที่นำมาสนับสนุนประสิทธิภาพของยาสูตรผสมในการรักษาโรคอารมณ์สองขั้วประเภท 1 ในผู้ใหญ่ทั้งในกรณีที่ใช้เดี่ยวและให้เสริม lithium หรือ valproate นั้นใช้ข้อมูลการศึกษาของ olanzapine ที่มีมาก่อนแล้ว ในด้านผลไม่พึงประสงค์ของยาสูตรผสม olanzapine/samidorphan นั้น ในการศึกษาทางคลินิกเมื่อใช้รักษาโรคจิตเภทมีผลไม่พึงประสงค์ที่พบบ่อย (≥5% และมากกว่ายาหลอกไม่น้อยกว่า 2 เท่า) ได้แก่ น้ำหนักตัวเพิ่ม ง่วง ปากแห้งและปวดศีรษะ

อ้างอิงจาก:

(1) Lybalvi (olanzapine and samidorphan) tablets. Reference ID: 4803431, revised: 05/2021. https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2021/213378s000lbl.pdf; (2) Srisurapanont M, Suttajit S, Likhitsathian S, Maneeton B, Maneeton N. A meta-analysis comparing short-term weight and cardiometabolic changes between olanzapine/samidorphan and olanzapine. Sci Rep 2021. doi: 10.1038/s41598-021-87285-w.