ไอมากเพราะใช้ยาลดความดันโลหิตอยู่หรือเปล่า?

โรคความดันโลหิตสูง คือ ภาวะที่ร่างกายมีความดันโลหิตซิสโตลิก (systolic blood pressure, SBP, ความดันตัวบน)³ 140 มม.ปรอท และ/หรือ ความดันโลหิตไดแอสโตลิก (diastolic blood pressure, DBP, ความดันตัวล่าง) ³90 มม.ปรอท โดยอ้างอิงจากการวัดความดันโลหิตที่สถานพยาบาล ซึ่งสถานการณ์ปัจจุบันพบประชากรไทย 1 ใน 4 ป่วยเป็นโรคความดันโลหิตสูง โดยปัญหาหลักของการควบคุมโรคความดันโลหิต คือ การที่ผู้ป่วยไม่ได้ตระหนักว่าตนเองเป็นโรค หรือแม้จะตระหนักก็ยังไม่ให้ความสำคัญและไม่ได้เข้ารับการรักษาอย่างต่อเนื่องจนทำให้โรครุนแรง มีโรคแทรกซ้อนเพิ่มขึ้น จนกลายเป็นสาเหตุที่คร่าชีวิตของคนไทยจำนวนมากในแต่ละปีจากภาวะหัวใจล้มเหลว โรคไตเรื้อรัง หรือโรคหลอดเลือดสมอง เป็นต้น¹

ปัจจุบันมีการรักษาโรคความดันโลหิตสูงที่เป็นมาตรฐานอยู่ 2 วิธี คือ 1) การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการดำเนินชีวิต และ 2) การให้ยาลดความดันโลหิต โดยการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสามารถทำได้โดยการลดน้ำหนัก ปรับรูปแบบของการบริโภคอาหาร จำกัดปริมาณเกลือและโซเดียมในอาหาร ออกกำลังกาย จำกัดหรืองดเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ และเลิกบุหรี่ ในส่วนของการให้ยาลดความดันโลหิต ผู้ป่วยจะได้รับยาลดความดันโลหิตที่แตกต่างกันไปตามความเหมาะสม ซึ่งการใช้ยาลดความดันโลหิตมีความสำคัญเป็นอย่างมาก เนื่องจากช่วยลดอัตราการเกิดโรคทางระบบหัวใจและหลอดเลือด และลดอัตราการตาย¹ ดังนั้นผู้ป่วยโรคความดันโลหิตสูงที่ได้รับยาลดความดันโลหิตควรใช้ยาอย่างสม่ำเสมอตามคำสั่งของแพทย์ อย่างไรก็ตาม ยาทุกชนิดเมื่อมีประโยชน์ก็อาจมีผลข้างเคียง ซึ่งผลข้างเคียงของยาลดความดันโลหิตมีได้หลากหลาย เช่น ความดันต่ำ วูบ หน้ามืด หรือขาบวม แต่ผลข้างเคียงที่ผู้ป่วยมักพบแต่ไม่ทราบว่าเกิดจากการใช้ยากลุ่มนี้ คือ อาการไอ ซึ่งไม่สัมพันธ์กับการเป็นหวัด หลอดลมอักเสบ ปอดอักเสบ สัมผัสควันบุหรี่ มลพิษทางอากาศ

รู้ได้อย่างไรว่าอาการไอเกิดจากการใช้ยาลดความดันโลหิต?

หากแบ่งตามระยะเวลา อาการไอสามารถแบ่งได้ 2 ชนิด คือ 1) อาการไอเฉียบพลัน (ไอน้อยกว่า 3 สัปดาห์) และ 2) อาการไอเรื้อรัง (ไอมากกว่า 3 สัปดาห์) โดยอาการไอเฉียบพลันมักมีสาเหตุจากการติดเชื้อบริเวณทางเดินหายใจส่วนบน หลอดลมอักเสบ การกำเริบของโรคถุงลมโป่งพอง การมีสิ่งแปลกปลอมอยู่ในหลอดลมและการสัมผัสกับมลพิษทางอากาศ ในส่วนของอาการไอเรื้อรังมักมีสาเหตุส่วนใหญ่จากการใช้ยาลดความดันโลหิต โรคหืด โรคกรดไหลย้อน หรือโรควัณโรคปอด^2,3

หากแบ่งตามลักษณะของอาการ สามารถแบ่งอาการไอได้เป็น 2 ชนิด คือ 1) ไอแห้ง และ 2) ไอแบบมีเสมหะ โดยอาการไอแห้งเกิดจากการระคายคอหรือระบบทางเดินหายใจส่วนล่าง และจะไม่มีเสมหะปน เช่น อาการไอจากกรดไหลย้อน โรคหลอดลมอักเสบ และการใช้ยาลดความดันโลหิต ในส่วนของอาการไอแบบมีเสมหะมักเกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรียของระบบทางเดินหายใจ เช่น ไข้หวัด ปอดอักเสบ หรือโรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง เนื่องจากร่างกายมีการสร้างเมือกเพื่อกำจัดสิ่งแปลกปลอมต่าง ๆ จึงทำให้มีอาการไอร่วมกับมีเสมหะ^2,3

ยาลดความดันโลหิตกลุ่มใดที่อาจทำให้ไอได้?

ปัจจุบันมียาลดความดันโลหิตหลายชนิด โดยยาลดความดันโลหิตซึ่งมักมีรายงานผลข้างเคียงที่ทำให้เกิดอาการไอ คือ ยาในกลุ่ม angiotensin-converting enzyme inhibitors (ACEIs) และ beta-blockers⁴

อาการไอจากยาลดความดันโลหิตกลุ่ม ACEIs

ยาลดความดันโลหิตกลุ่ม ACEIs ดังแสดงในตารางที่ 1 ออกฤทธิ์ลดความดันโลหิตโดยขยายหลอดเลือดและลดการดูดกลับน้ำที่ไต ส่งผลให้ความดันโลหิตลดลง และสามารถชะลอการเสื่อมของไตได้ โดย ACEIs ทำให้เกิดอาการไอจากการไปรบกวนการกำจัดออกของสารที่ทำให้เกิดอาการไอ คือ bradykinin ซึ่งมีหน้าที่ขยายหลอดเลือด แต่การมี bradykinin สะสมมากในร่างกาย สามารถส่งผลให้เกิดอาการไอในผู้ที่ใช้ยา โดยผู้ป่วยมีโอกาสเกิดอาการไอหลังจากใช้ ACEIs ประมาณ 35% ซึ่งอาการไอที่พบมักมีลักษณะไอแห้ง ๆ ติดต่อกันโดยเกิดจากความรู้สึกระคายคอ ซึ่งอาการจะเพิ่มมากขึ้นในเวลากลางคืนหรือเมื่อนอนราบ ดังนั้นถ้าหากมีอาการไอแบบมีเสมหะอาจไม่ได้เป็นผลจากยา ACEIs โดยตรง โดยความรุนแรงของอาการไอนั้นจะขึ้นอยู่กับตัวบุคคล ส่วนมากอาการไอจะไม่ก่อให้เกิดอันตราย เพียงแต่จะสร้างความรำคาญให้แก่ตัวผู้ป่วยเท่านั้น ซึ่งในผู้ป่วยบางรายอาจไม่พบผลข้างเคียงด้านอาการไอเลยก็เป็นได้^4-6

ตารางที่ 1 ตัวอย่างยาลดความดันโลหิตกลุ่ม ACEIs ที่ใช้บ่อยในปัจจุบัน⁷

อาการไอจากยาลดความดันโลหิตกลุ่ม beta-blockers

ยากลุ่ม beta-blockers ดังแสดงในตารางที่ 2 ออกฤทธิ์ลดอัตราการเต้นของหัวใจ ส่งผลให้ความดันโลหิตในร่างกายลดลง แต่สาเหตุที่ทำให้ผู้ป่วยมีอาการไอ คือ ยาสามารถทำให้หลอดลมหดตัว ทำให้อาจมีการหายใจลำบากและเกิดอาการไอ ซึ่งภายหลัง beta-blockers รุ่นใหม่ ได้แก่ atenolol, metoprolol, nebivolol และ bisoprolol ได้รับการพัฒนาให้จำเพาะต่อหัวใจและลดผลข้างเคียงที่ทำให้หลอดลมหดตัว จึงอาจลดผลข้างเคียงด้านอาการไอได้มากขึ้น โดยอาการไอที่พบจากการใช้ beta-blockers จะมีลักษณะไอแห้งและอาการจะรุนแรงขึ้นเมื่อออกกำลังกายหรือทำกิจกรรมที่ต้องใช้แรง โดยส่วนใหญ่ผู้ป่วยที่เกิดอาการไอจากการได้รับยากลุ่มนี้มักเป็นผู้ป่วยที่เป็นโรคหืดหรือปอดอุดกั้นเรื้อรังร่วมด้วย เนื่องจากผู้ป่วยมีหลอดลมที่ตีบแคบอยู่เดิม^8-11

ตารางที่ 2 ตัวอย่างยาลดความดันโลหิตกลุ่ม beta-blockers ที่ใช้บ่อยในปัจจุบัน⁷

โดยปกติแล้วหากอาการแสดงของอาการไอตรงตามที่ได้กล่าวมาข้างต้น สามารถปรึกษาแพทย์เพื่อขอคำแนะนำในการใช้ยา ซึ่งแพทย์อาจพิจารณาเปลี่ยนยาให้ผู้ป่วย อย่างไรก็ตามไม่แนะนำให้เปลี่ยนหรือหยุดใช้ยาเอง เนื่องจากยารักษาโรคความดันโลหิตสูงต้องใช้เป็นประจำอย่างสม่ำเสมอ เพื่อคุมความดันให้ได้ตามค่าเป้าหมายและลดความรุนแรงของโรค ซึ่งผู้ป่วยหลายคนอาจเข้าใจว่าการรับประทานยาลดความดันโลหิตแล้วค่าความดันจะกลับมาปกติคือการหายจากโรคความดันโลหิตสูง จึงไม่รับประทานยาต่อ ซึ่งเป็นความเข้าใจที่ผิด เนื่องจากโรคนี้เป็นโรคเรื้อรังจึงต้องใช้ยาเพื่อคุมความดันให้ปกติและพบแพทย์อย่างสม่ำเสมอ

เอกสารอ้างอิง

1. สมาคมความดันโลหิตสูงแห่งประเทศไทย. แนวทางการรักษาโรคความดันโลหิตสูง ในเวชปฏิบัติทั่วไป พ.ศ. 2562. พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพมหานคร: ทริค ธิงค์; 2562.
2. ปารยะ อาศนะเสน. อาการไอ (cough) ตอนที่ 1. สาขาโรคจมูกและโรคภูมิแพ้. ภาควิชาโสต นาสิก ลาริงซ์วิทยา. คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล [internet]. 2553. [cited 09/08/2566]. Available from: https://www.si.mahidol.ac.th/th/healthdetail.asp?aid=327.
3. ปารยะ อาศนะเสน. อาการไอ (cough) ตอนที่ 2. สาขาโรคจมูกและโรคภูมิแพ้. ภาควิชาโสต นาสิก ลาริงซ์วิทยา. คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล [internet]. 2553. [cited 09/08/2566]. Available from: https://www.si.mahidol.ac.th/th/healthdetail.asp?aid=328.
4. นิสามณี สัตยาบัน. อาการไอจากการใช้ ACE Inhibitors. วารสาร เภสัชวิทยา. ภาควิชาเภสัชวิทยา วิทยาลัยแพทยศาสตร์พระมงกุฎเกล้า [internet]. 2532. [cited 09/08/2566]. Available from: https://li01.tci-thaijo.org/index.php/JBAP/article/download/37330/31056/84737.
5. Yılmaz İ. Angiotensin-Converting Enzyme Inhibitors Induce Cough. Turk Thorac J. 2019; 20(1):36-42.
6. Enalapril. Merative Micromedex^® [internet]. 2023 [cited 29/08/2023]. Available from: https://www.micromedexsolutions.com/home/dispatch.
7. Thai Medicines Terminology. Thai Health Information Standards Development Center [internet]. 2023. [cited 18/08/2023]. Available from: https://tmt.this.or.th/ TMTBrowser.dll/wf6xb0-Ep0gyBHdCa0Pztq/$/.
8. ธีระศักดิ์ แก้วอมตวงศ์. แนวทางการดูแลโรคหืด. คณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดี. มหาวิทยาลัยมหิดล [internet]. n.d. [cited 27/08/2023]. Available from: https://www.rama.mahidol.ac.th/med/sites/default/files/public/pdf/medicinebook1/management%20of%20patient%20with%20asthma.pdf.
9. Sharma MV, Kakkilaya BS, Shekh IA, Bhat AC, Harsha DS. A rare cause for a common symptom. Breathe (Sheff). 2016; 12(3):e64-e74.
10. Medford AR. A 54 year-old man with a chronic cough--Chronic cough: don't forget drug-induced causes. Prim Care Respir J. 2012; 21(3):347-348.
11. Beta blockers. National Health Service [internet]. 2022 [cited 29/08/2023]. Available from: https://www.nhs.uk/conditions/beta-blockers/.