ยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน (levonorgestrel)…ประสิทธิภาพลดลงเมื่อใช้ร่วมกับ CYP 3A4 inducers

ยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน (emergency contraceptive) ที่ใช้กันมากเป็นยาเม็ด ตัวยาที่ออกฤทธิ์คือ levonorgestrel 0.75 มิลลิกรัม รับประทานภายหลังการมีเพศสัมพันธ์เพื่อป้องกันการตั้งครรภ์ไม่พึงประสงค์ที่เกิดจากการมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ได้ป้องกัน การคุมกำเนิดล้มเหลว การคุมกำเนิดด้วยวิธีไม่ถูกต้อง การถูกล่วงละเมิดทางเพศ เป็นต้น ขนาดยาที่แนะนำคือ รับประทาน 1 เม็ดภายใน 72 ชั่วโมงหลังการมีเพศสัมพันธ์ และรับประทานอีก 1 เม็ดห่างจากเม็ดแรก 12 ชั่วโมง การรับประทานที่ช่วงเวลาแตกต่างจากนี้ให้ประสิทธิผลเช่นกัน รวมถึงอาจรับประทานครั้งเดียว 2 เม็ด การเริ่มรับประทานเร็วจะยิ่งให้ประสิทธิผลดี

เป็นที่ทราบกันว่า levonorgestrel เปลี่ยนสภาพโดยเอนไซม์ในกลุ่ม CYP3A4 ดังนั้นยา (รวมทั้งสมุนไพร) ที่มีฤทธิ์ชักนำการสร้างเอนไซม์ CYP3A4 (CYP 3A4 inducers) จึงอาจทำให้ระดับ levonorgestrel ในเลือดลดลงทำให้ประสิทธิผลของยาคุมกำเนิดฉุกเฉินลดลงได้ เช่น efavirenz ซึ่งเป็นยาต้านรีโทรไวรัส (antiretroviral) ใช้รักษาการติดเชื้อเอชไอวี (anti-HIV/AIDS drug) ลดปริมาณ levonorgestrel ในเลือด (area under the concentration-time curve; AUC) ได้ราว 50% แม้จะไม่มีตัวเลขที่แน่นอนสำหรับยาอื่นที่มีฤทธิ์ชักนำการสร้างเอนไซม์ CYP3A4 แต่จากข้อมูลที่ศึกษาเกี่ยวกับยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดรวม (combined hormonal contraceptives) ที่มี levonorgestrel เป็นส่วนผสม คาดว่ายาอื่นๆ อาจลดระดับ levonorgestrel ในเลือดได้คล้ายกัน ระดับเอนไซม์ CYP3A4 ที่สูงขึ้นนั้นคงอยู่ได้นานถึง 4 สัปดาห์หลังจากหยุดยาที่ชักนำการสร้างเอนไซม์ หน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับเรื่องนี้ เช่น MHRA (the Medicines and Healthcare Products Regulatory Agency) ซึ่งเป็น executive agency ในสังกัดของ Department of Health ของสหราชอาณาจักร (UK) มีข้อแนะนำว่าสตรีที่ต้องการคุมกำเนิดฉุกเฉิน หากมีการใช้ยาที่ชักนำการสร้างเอนไซม์ CYP3A4 (ดูข้างล่าง) ในช่วง 4 สัปดาห์ก่อนหน้านั้น ควรคุมกำเนิดฉุกเฉินด้วยวิธีอื่นที่ไม่ใช่การรับประทานยาประเภทฮอร์โมน เช่นใช้ copper intrauterine device (ใส่ไว้เป็นเวลา 5 วัน หลังการมีเพศสัมพันธ์) หากไม่เลือกวิธีดังกล่าวและยังคงจะใช้ยา levonorgestrel แนะนำให้เพิ่มขนาดยาเป็น 2 เท่า กล่าวคือ เดิมขนาดยาที่รับประทานโดยรวมเท่ากับ 1.5 มิลลิกรัม จะเพิ่มเป็นขนาดโดยรวม 3 มิลลิกรัม (2 กล่อง)

ข้างล่างนี้เป็นตัวอย่างยา (รวมทั้งสมุนไพร) ที่มีฤทธิ์ชักนำการสร้างเอนไซม์ CYP3A4 และลดระดับ levonorgestrel ในเลือดได้

• ยารักษาโรคลมชัก เช่น barbiturates, primidone, phenytoin, carbamazepine

• ยารักษาวัณโรค เช่น rifampicin, rifabutin

• รักษาการติดเชื้อเอชไอวี เช่น ritonavir, efavirenz

• รักษาการติดเชื้อรา เช่น griseofulvin

• ยาประเภทสมุนไพร เช่น St. John’s wort (Hypericum perforatum)

อ้างอิงจาก:

(1) Levonorgestrel-containing emergency hormonal contraception: advice on interactions with hepatic enzyme inducers and contraceptive efficacy. Drug Safety Update Volume 10 Issue 2, September 2016: 1; (2) Emergency contraception [WHO]. http://who.int/mediacentre/factsheets/fs244/en/