โคดีอีน (codeine) หรือ 3-methylmorphine เป็นอัลคาลอยด์ (alkaloid) พบในยางจากผลฝิ่น ในทางยาใช้เพื่อบรรเทาอาการไอและอาการปวด มีทั้งชนิดยาเดี่ยวและยาสูตรผสม โคดีอีนเปลี่ยนเป็นมอร์ฟีน (morphine) ที่ตับโดยเอนไซม์ CYP2D6 เป็นหลัก ทั้งโคดีอีนและมอร์ฟีนมีฤทธิ์กดการหายใจ หากได้รับในขนาดสูงอาจกดการหายใจจนเป็นอันตรายถึงชีวิตได้ เอนไซม์ CYP2D6 มีความหลากหลายทางพันธุกรรม (CYP2D6 polymorphism) หากมีพันธุกรรมที่ทำให้เอนไซม์ทำงานเร็วมากผิดปกติ (ultra-rapid metabolizer) จะมีมอร์ฟีนเกิดขึ้นมากจึงยิ่งเสี่ยงต่ออันตรายมากขึ้น (ในรูปแสดงข้อมูลของ CYP2D6 ชนิด ultra-rapid metabolizer ที่พบในประชากรจากที่ต่างๆ) และถ้าผู้ป่วยเป็นโรคที่มีอาการหายใจลำบาก เช่น โรคหืด โรคปอดเรื้อรัง จะยิ่งเป็นอันตรายมากขึ้น
การใช้ codeine-containing products ในเด็กมีความสัมพันธ์กับความเสี่ยงต่อปัญหาด้านกดการหายใจที่เป็นอันตรายถึงชีวิต ที่ผ่านมาจึงไม่แนะให้ใช้ในเด็กที่อายุต่ำกว่า 12 ปี และเมื่อเร็วๆ นี้มีรายงานถึงอันตรายจากฤทธิ์กดการหายใจถึงเสียชีวิตได้ในเด็กที่ได้รับโคดีอีนภายหลังได้รับการผ่าตัดต่อมทอนซิล (tonsillectomy) หรือต่อมอะดีนอยด์ (adenoidectomy) โดยเด็กเหล่านั้นมีพันธุกรรมที่ทำให้เอนไซม์ CYP2D6 ทำงานเร็วมากผิดปกติ ทำให้พบมอร์ฟีนในระดับสูงกว่าที่คาดการณ์ไว้จนเกิดอาการพิษ ผู้ที่มีความผิดปกติในระบบทางเดินหายใจยิ่งมีความเสี่ยงมากเมื่อใช้ยานี้ ขณะนี้หลายประเทศได้เพิ่มเติมข้อห้ามใช้ในเด็กและวัยรุ่น โดยไม่ให้ใช้/ห้ามใช้โคดีอีนในผู้ที่อายุต่ำกว่า 18 ปีที่ได้รับการผ่าตัดต่อมทอนซิลและ/หรือต่อมอะดีนอยด์
อ้างอิงจาก:
(1) Codeine. http://www.rxlist.com/codeine-sulfate-drug.htm; (2) Health Canada. Summary Safety Review - Codeine-containing products - further assessing the risk of serious breathing problems in children and adolescents, July 28, 2016. http://www.hc-sc.gc.ca/dhp-mps/medeff/reviews-examens/codeine2-eng.php; (3) Therapeutic Goods Administration, Department of Health, Australia. Update of codeine safety and efficacy review. January 2015 to November 2016, version 1.0, December 2016; (4) Gaedigk A, Sangkuhl K, Whirl-Carrillo M, Klein T, Leeder JS. Prediction of CYP2D6 phenotype from genotype across world populations. Genet Med 2016. doi: 10.1038/gim.2016.80.
